De AB 39

Foto's fiets: verzameling Philip Moreau

   
In 1939 wordt de beslissing genomen om een nieuw model fiets, type A.B.39, te introduceren in het Belgische leger. Het basisframe is hetzelfde als dit van de T.M. 1. Het pakzadel uiteraard ook. De voorvork kroon is evenwel eenvoudiger van constructie. De spatborden zijn bol. De grote innovatie is echter dat de fiets, volgens het aanbestedingsdossier althans, uitgerust is met kabelremmen. Evenwel zijn de huidige, nog overlevende modellen, allen uitgerust met een kabelrem voor en een terugtraprem achter. 
  
Het gehele aanbestedingsdossier omvat twee delen. Een eerste deel omschrijft alle regels m.b.t. de regeling van aankoop, leveringsdetails, aanvaardings voorwaarden, garantie, leveringstermijn, verzending, verzekering, etc... . Hierin is ook sprake van 10500 fietsen in 5 loten van elk 2100 stuks. Verder bevat dit deel ook de specificaties: een algemene omschrijving, constructie aanwijzingen, kwaliteit en afmetingen van de voornaamste elementen, uitwisselbaarheid van de onderdelen, het emailleren, de markering. Het tweede deel bevat de aanvaardingsvoorwaarden van de fiets.

Elk lot van 2100 fietsen wordt onderverdeeld in 6 deelgroepen van 350 fietsen. Elk met een met een welbepaalde verwijltermijn voor wat betreft de goedkeuring van de voorvorken en chassis en ten slotte van de afgewerkte fietsen.

Het eerste blok van 350 fietsen dient ter goedkeuring aangeboden te worden 45 dagen na de eerste dag na de werkelijke bestellingdatum. De fietsen zijn gemarkeerd 1-40 waarbij de "1" de maand van bestelling is. De juiste besteldatum is niet gekend maar valt zeker binnen januari. Het eerste blok van van 350 fietsen is dus 45 dagen na, op zijn laatst, 31 januari aangeboden. Dit blok kan dus ergens geleverd zijn medio maart 1940. Het laatste blok  op 120 dagen na 31 januari, dus eind april 1940. Net voor de inval op 10 mei. Een deel van de fietsen zal wel verdeeld zijn in de eenheden, maar een groot deel is waarschijnlijk in stock blijven staan. 
Hierbij dient ook genoteerd te worden dat de firma Van Hauwaert (= Cyrva) vermeld wordt in het verslag van het Reservevoertuigenpark op 17 mei 1940: "Nog geen uur later meldt een personeelslid van de fietsenfabriek Van Hauwaert dat er 700 rijwielen op weg zijn naar het park, maar dat hun vrachtwagens niet voorbij Melle geraken en Gent niet binnen kunnen.".  (Info: http://18daagseveldtocht.wikispaces.com/Reservevoertuigenpark ). 700 fietsen zijn 2 blokken van de bestelling.

In hoeverre elk lot bij dezelfde firma geplaatst werden is niet te achterhalen. Wel zijn de eerste twee loten van 2100 stuks geplaatst bij Cyrva. De teruggevonden framenummers van Cyrva AB 39 fietsen zijn 2070 en 2477. Een uit het eerste lot, de andere uit het tweede.


De voorleggingswaarden voor elk blok zijn duidelijk en uitgebreid. Zij omvatten een exemplaar op zegel en zes kopijen. Men spreekt van: "une soumission distincte pour chaque lot et, eventuellement, pour chaque "variante". Het woord variante lijkt er alvast op te wijzen dat niet alles volgens het lastenkohier kan verlopen. Dit alles op een vooropgesteld formulier met op een apart blad de volgende te noteren gegevens
  • Het merk, de chemische en mechanische karakteristieken van de gebruikte buizen voor kader en voorvork, tenware het gaat om buizen met een hoog mangaangehalte van het merk "Usine à tubes de la Mause" of "Reynolds kwaliteit A"
  • het merk van de ketting, tenware het om een RENOLD kettting gaat 
  • het merk en het nummer van het zadel
  • het merk en de kwaliteit van banden en binnenbanden
  • het merk, het type en de kwaliteit van de verf
Daarnaast nog een aparte nota met de vermelding van fietsonderdelen, gereedschap of accessoires van buitenlandse oorsprong. 

De noodzaak van een door Belgen in België geproduceerde fiets spreekt uit onderstaand artikel uit het lastenkohier. 

   
Van dit model zijn, gezien de late bestelling (januari 1940) , en de levering van de eerste exemplaren (maart 1940) nog geen foto's op postkaarten uit 1940 teruggevonden, dit voor zover er al foto's van Belgen met AB 39 fietsen uit die periode zijn. Wel is er een foto van Duitse soldaat op een in beslag genomen AB 39 met kabelremmen voor en achter. 

     
De Cyrva fietsen hebben allen terugtrapremmen achteraan wat een afwijking is op het lastenkohier. Ook zijn er nog wat detailverschillen in kleinere onderdelen. Wegens hoogdringendheid van de naderende invasie werd mogelijks, buiten het frame, voorvork en wiel- en bandafmetingen, gebruikt wat voorradig was aan onderdelen. 
   
Alle fietsonderdelen dienen volgens een bepaald schema gemarkeerd te zijn.


• Het framenummer: aan de linkerzijde op het verbindingsstuk van de diverse buizen onder het zadel




• De maand en het jaar van de besteldatum:

bovenaan op het balhoofd links bovenaan de achtervork op de linkerzijde van de
voorvorkkroon


• A.B. -- B.L. :  op de onderkant van het zadel, vaag leesbaar op onderstaande foto


                           op de sluitflap van het gereedschapstasje


• A.B. -- B.L. en T.M. 31: op de buitenflens van de pedalen



• Het Inschrijvingsnummer: op een aluminiumplaatje geriveerd aan de voorkant van het balhoofd.
    Het plaatje zelf is niet meer aanwezig of is nooit bevestigd. De gaatjes links en rechts onderaan het balhoofd zijn
    evenwel nog zichtbaar.




• Een ring met de nationale kleuren: zwart geel rood op de ...... de tekst is onleesbaar maar op de teruggevonden fietsen
    zijn er geen sporen terug te vinden van een tricolore ring..

     

Daarnaast is er nog een markering van de keurmeester op de rechterzijde van het verbindingsstuk van de diverse buizen onder het zadel. Een gelijkaardige keurstempel komt ook voor links onderaan de voorvork.

of









  

Fabrikanten
  
Een aantal firma's worden in een schrijven van 2 december 1939 uitgenodigd om een offerte in te sturen voor wat betreft de levering van deze A.B. 39 fiets. De intekening dient op uiterlijk 13 december ingediend te zijn. De lijst omvat een aantal leveranciers die eerder ook de T.M. 1 geleverd hebben. 

   
Enige dagen later, op 8 december wordt in een schrijven de aanpassing van het lastenkohier aangekondigd. De uiterste datum van intekening is verlegd naar vrijdag 15 december. Wat de aanpassing betreft is niet gekend. De documentatie ontbreekt maar mogelijks betreft dit juist het gebruik van een terugtraprem achteraan i.p.v. een kabel rem. Een nieuwe, licht gewijzigde lijst van mogelijke leveranciers vervolledigt het document. 


De volledig, voor duidelijkheid, herwerkte lijst van de door het leger aangeschreven mogelijke kandidaat-leveranciers met de merknamen waaronder ze op de markt kwamen. Het is vrij waarschijnlijk dat deze lijst dezelfde leveranciers bevat die ook de T.M. 1 leverden. Men kan ervan uit gaan dat men gewoon de gebruikelijke leveranciers aanschreef. De term "mogelijke kandidaat leveranciers" wordt benadrukt. Slechts enkele zullen in aanmerking gekomen zijn om daadwerkelijk de AB 39 te leveren.
Merk Fabrikant gegevens Straat Gemeente Bron
Gillet S.A. des Atéliers Gillet 546 rue Hayeneux Herstal Moskou archief
Alcyon/Fama/Aleph Blomme et Lecomte (Picard et Blomme) 5 rue des Croisiers Tournai/Doornik Velocia
Flandria Claeys Frères (Jerome, Remi en Aimé ) gehucht de Leeuw/Ruddervoorde 13 Zedelgem Wikipedia
Reca Cycles Reca 2 Boulevard Saucy Liège/Luik Moskou archief
Vici Delebecque Frères 27 Chaussée de Gand Courtrai/Kortrijk Ignace
A.D.S. Arthur de Smaele-Bollyn Vredeplein 7 Place de la Paix Alost/Aalst Delcampe
Cycles Marcel Buyze oprichter Karel Van Wijnendaele/overgekocht door N. De Smul rue du Sud/Zuidstraat hoek Rijselstraat Thourout/Torhout Velocia
Salvator Ets. François Hoflack S.P.R.L. (ook in Oostende) 63 rue de Lille Ypres/Ieper Wikipedia
Royal Nord Ets. Hufkens Frères (Jean, Gaston en Achille)/NV Werkhuizen Gebroeders Hufkens 107-109 Chaussée de Liège Hasselt Velocia
Saphir J.B. Ets. J. Buysse et Ateliers Saphir Réunis/Verenigde Huizen Saphir en later Firma J. Buysse 27 rue de France Bruxelles/Brussel Zuid Velocia
Scaldis Ets. Scaldis door Jos van der Wielen opgericht  22 rue de la Blanchisserie/Bleekhofstraat Anvers/Antwerpen Wikipedia
Van Hauwaert (CyrVa) Ets. Cyrille Van Hauwaert 32 Boulevard Baudouin Bruxelles/Brussel Moskou archief
Bury A. et E. Koob/E. Koob & A. Bury (ook in Saint Hubert) 34 Chaussée d'Anvers/Antwerpsche Steenweg Bruxelles/Brussel Noord Velocia/Wikipedia
Roode Leeuw/Le Lion Rouge S.A. Le Lion Rouge 29 rue du Château Courtrai/Kortrijk Velocia
Ajax Peters, Cycles Ajax 175 boulevard Maurice Lemonnier Bruxelles/Brussel Moskou archief
Saroléa Maison Saroléa 336 rue St Lambert Herstal Moskou archief
Lion Rapide C. Stevenick rue Neuve Alost/Aalst Wikipedia
Vacar / Chouette / Coq d'Or
 Carlier Valère
 Meersstraat 14 rue de la Prairie
 Courtrai / Kortrijk

 


Opvallend is evenwel dat twee van de overlevende fietsen een decal van het merk CYRVA hebben. Deze komt niet voor op de oorspronkelijk militaire lijst. Cyrva is een onderneming van Cyrille van Hauwaert. De naam is gewoon samengesteld uit twee delen van de naam CYRille VAn Hauwaert.

  

  


   
In een catalogus van Van Hauwaert worden beide merken van fietsen vermeld.

    

Constructie

De A.B. 39 is bruingroen van kleur. Strikte eisen worden hieraan gesteld:
  • alle stukken worden vooreerst gezandstraald
  • vijlen en verzorgd polijsten
  • onderdompeling in lijnolie
  • warm aanbrengen van een basisverf roestwerende verf (roodbruin van kleur) gevolgd door een opschuren
  • warm aanbrengen van een tussenlaag matte khaki gevolgd door een opschuren
  • warm aanbrengen van een eindlaag blinkende khaki

De framehoogte is 22".
  
De fietswielen hebben een Westwood profiel met 36 spaken. De bandenmaat is 28" x 1 5/8".

De voorvorkkroon wijkt af van de T.M. 1 en is glad van vorm.

   
Het balhoofd is identiek aan dit van de T.M. 1. Enkel zijn de lagerschalen en stuurmoer zwart geëmailleerd. Op het balhoofd het logo van CYRVA, de constructeur. Links van het logo is nog net een gaatje zichtbaar van het kenplaatje met registratienummer. Frontaal, net onder de bovenste lagerschaal de besteldatum: 1 - 40.

De balhoofdmoer is gemarkeerd gemarkeerd S.A.G. -- SURETE -- S.G.D.G. 
          De letters S.A.G. zouden kunnen staan voor het merk Société Anonyme G????.
          B.S.G.D.G. omvat de patent formule "Breveté Sans Garantie Du Gouvernement".

   

   
    
De spatborden: bolrond en met V trengels, spatbordhouders aan binnenkant spatbord.

   
De achterbrug is boven en onderaan identiek met de T.M. 1

   

  

    
Standaard kettingwiel 44 tanden 3/16", de pedaalarm heeft een lengte van 18 cm. De ketting bevat 110 schakels. 

  
Standaaard militaire AB 31 pedalen, fijne schuine ribben, markering AB 31 nog vaag zichtbaar

   

  
  
Kabelvoorrem van het merk DEFF CHAMPION, bediend vanuit de rechterkant van het stuur. 

  

  

De remblokken dienen uit bruine, versterkte rubber te zijn.    

   
Het gebruik van een niet voorzien model van remblokhouders illustreert de noodzaak om de fietsen zo vlug mogelijk klaar te hebben voor levering. Men gebruikt remblokhouders uit een systeem dat een terugtrekveer per remblokhouder vereist terwijl dat bij dit model van bedieningsarmen niet vereist is. Er is immers een centrale terugtrekveer. Er is ook geen voorziening van een ankerpunt voor die lokale veer op de voorvork van de AB 39.

remblokhouder AB 39

 civiele remblokhouder met terugtrekveer als voorbeeld

   

   
  
Terugtraprem van het merk Novo Husqvarna. Dit in tegenstelling met de volgens het beschikbare lastenkohier voorziening van een kabelrem achteraan. Mogelijks ligt "hoogdringendheid" aan de basis van de afwijking en monteerde men gewoon wat op een bepaald moment beschikbaar was. 

    

  

   
Het stuur met de kabelrem aan de rechterkant. De stuurhandvatten zijn van hetzelfde model als de T.M. 1.

   
Zadel met onderaan de A.B.  B. L. markering

   
Het pakzadel is hetzelfde als bij de TM 1, het standaard model 35. Het pakzadel heeft niet dezelfde kleur van het frame maar is gewoon zzwart gelakt. Dit wijst erop dat de pakzadels ofwel een restante stock van de T.M. 1 waren ofwel toegeleverd werden door een externe fabrikant.

Foto's: verzameling Philip Moreau

De volledig afgewerkte fiets moet, steeds volgens het lastenkohier, voorzien zijn van een pomp aan de achterkant van de zadelbuis, een bel aan de rechterkant van het stuur en een pakzadel met 4 riemen. 
Ook behorende bij de afgewerkte fiets is een gereedschapstas met volgende inhoud:
  • een oliespuitje
  • een platte sleutel voor de conische moeren
  • een sleutel voor diverse moeren
  • een zakje met rustines voor de banden
  • twee bandafneemijzers
  • een schroevendraaier

Detailverschillen tussen verschillende loten
  
Er duiken kleine verschillen op in de fietsen van verschillende loten. 

Zadelbuis zonder logo   

    Zadelbuis met logo

   

   

   Achterspatbord zonder logo   

   Achterspatbord met logo

    

       

Beide fietsen hebben een logo op de schuine buis.

        

         

Een van de fietsen van het eerste lot heeft een achterwiel als voorwiel

   

   

De draadlengte op het einde van de trengels

   

   

De bovenste pomphouderbeugels

   

   

De beugels voor de terugtraprem

   

   

De hoogte van het pakzadel boven het achterspatbord